Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğe Dair Birkaç Önemli Not

Dikkatle incelenecek olursa, Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelikte, bu tür tesislerde “yangın tehlikesine” karşı, tasarım ve ruhsat sürecinden başlamak üzere, yapım, işletme ve bakım ve kontrol süreçleri de dahil olmak üzere alınması gereken tüm önlemlere detaylı biçimde yer verilmektedir.

Her ne kadar, Grand Kartal Otel, bahse konu yönetmeliğin yayınlandığı tarihten önce yapıldığı için “mevcut yapı” tanımına girmekte ise de sağlık, eğitim, eğlence ve konaklama vb. amaçla kullanılan yangına karşı hassas bu tür tesisler için ilgili yönetmeliğin 10.ncu Kısım, 138 ila 167 maddelerinde, yangın güvenliğini sağlamak için “mevcut yapılarda”, yapılması gerekenler açıkça belirtilmiştir.

Madde 6(1) de “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmelik” hükümlerinin uygulanmasından, aşağıdaki kişi ve kurumların görevli, yetkili ve sorumlu olduğu belirtilmektedir.
• Yapı Ruhsatı vermeye yetkili İdareler,
• Yatırımcı Kuruluşlar, Yapı Sahipleri,
• İşveren ve İşveren Temsilcileri
• Tasarım ve Uygulamada görevli mimar ve mühendisler ile uygulayıcı yükleniciler, imalatçılar
• Yapı yapılmasında ve kullanımında görev alan müşavir, danışman, proje kontrol, yapı denetimi ve işletme yetkilileri

Madde 6(2) ye göre:
• “Yangın güvenlik sistemlerinin yaptırılmasının gerekli olduğu yapı sahibine yazılı olarak bildirildiği hâlde, yapı sahibi tarafından yaptırılmamış veya standartlara uygun yaptırılmamış ise, yapı sahibi sorumlu olur.” yazmaktadır. Bu bildirim, İtfaiye raporu ile veya İş Güvenliği Uzmanı tarafından veya yangın konusunda uzman olan Danışmanlar kanalıyla yapılmış olabilir.

Ayrıca; madde 124(1) de, Yapı, bina, tesis ve işletmelerde, Yangın Güvenliği Sorumluluğunun, kamu ve özel kurum ve kuruluşlarda en büyük amire, diğer bina, tesis ve işletmelerde ise sahip veya yöneticilerine verildiği açıkça yazmaktadır.

İlgili yönetmeliğin 9. Kısım 2.nci bölümünde, Yangına müdahale edecek olan acil durum ekiplerinin kurulmasından, 3.ncü bölümde verilecek eğitimlerden ve yangın tatbikatlarından bahsedilmektedir. Tüm bu hazırlık ve çalışmaların, bina sahibi ve yöneticileri ile bina amirleri tarafından organize edileceği belirtilmiştir.

Grand Kartal Otelin Bir İş Güvenliği Uzmanı Olsaydı Neler Yapardı?

Eğer, tesiste bir İş Güvenliği Uzmanı istihdam edilseydi, ilgili mevzuat uyarınca aşağıdaki faaliyetleri yürütürdü:

a) Rehberlik: yürürlükteki mevzuata ve genel İş Sağlığı ve Güvenliği kurallarına dayanarak İşverene önerilerde bulunur, yangın açısından yürürlükteki mevzuata uygunluğu gözden geçirir, eksikleri İşverene bildirirdi,
b) Risk Değerlendirmesi çalışmalarına katılır, yangın riskini azaltmak veya ortadan kaldırmak için alınması gereken önlemlerle ilgili önerilerde bulunur ve bunun takibini yapardı,
c) Çalışma Ortamı Gözetimi kapsamında:
I. Elektrik tesisatı, elektrikli aletler, ısıtıcılar, ısıtma sistemleri, davlumbazlar, bacalar, gaz tesisatı, pişirme ve ısıtma cihazları, vb. yangın kaynaklarının, depo, çamaşırhane, şaftlar, lokantalar, havalandırma kanalları ve fanları, kazan dairesi gibi yangın çıkabilecek mekanların ve çalışma ortamlarının gözetimini yapardı,
II. Acil Durum aydınlatma ve yönlendirme sistemi, algılama, uyarı ve alarm sistemleri, yangın söndürme sistemleri, asansörler, jeneratör, topraklama ve paratoner vb. cihazlar için yapılması gereken periyodik bakım, kontrol ve ölçümleri planlar, uygulamalarını kontrol ederdi,
III. İşyerinde yangın veya patlamaların önlenmesi için tesis yöneticileri ile bina amirleri tarafından organize edilecek çalışmalara katılır, bu konuda işverene önerilerde bulunur, uygulamaları takip eder, yangın veya patlama gibi durumlar için acil durum planlarının hazırlanması çalışmalarına katılır, bu konuyla ilgili periyodik eğitimlerin ve tatbikatların yapılmasını ve acil durum planı doğrultusunda hareket edilmesini izler ve kontrol ederdi
d) Eğitim ve Bilgilendirme: Çalışanların eğitimlerini mevzuata uygun olarak planlar ve verirdi.
e) Kayıt Tutmak: İş sağlığı ve güvenliğiyle ilgili alınması gereken önlemleri, tespit ve tavsiyelerini işverene, onaylı defter ile yazılı olarak bildirirdi.
Özetle tesiste bir iş güvenliği uzmanı istihdam edilseydi, yapacağı ilk şey otellerle ilgili yangın istatistiklerine bakmak olmalıydı diye düşünüyorum. Her ne kadar İş Güvenliği Uzmanının süperman olmadığını biliyor olsak da iyimser bir bakış açısıyla düşündüğümüzde yangın çıkmayabilir, en azından bu kadar can kaybı olmazdı.

Yapı Ruhsatı Vermeye Yetkili İdareler

19.12.2007 tarih ve 26735 sayılı “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki Yönetmeliğin 6(1) maddesinde, yönetmeliğin hükümlerinin uygulanmasından Yapı Ruhsatı vermeye yetkili İdareler de görevli, yetkili ve sorumlu tutulmuştur. Madde 6(5) de ise “Yapı ruhsatı vermeye yetkili merciler; yangın söndürme, algılama ve tahliye projelerinin ve uygulamalarının bu Yönetmelik hükümlerine uygun olup olmadığını denetler.” denilmektedir.

Bolu İl Özel İdaresi

Belediyelerin mücavir alanları dışında kalan yapıların ruhsatlandırılması ve denetlenmesi İl Özel İdarelerinin görev alanına girmektedir. Ancak, Grand Kartal otel, 22/2/2005 tarihli ve 5302 sayılı İl Özel İdaresi Kanununun yürürlüğe girdiği tarihten önce yapıldığı için, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından tesise verilen turizm işletmesi belgeleri, aynı zamanda işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçmiştir. 2005 yılından itibaren, mücavir alan dışında kalan turistik tesislere işyeri açma ve çalıştırma ruhsatı verme yetkisi Kültür ve Turizm Bakanlığından İl Özel İdaresine geçmiştir. Bu kanuna göre; İl Özel İdaresi, Belediye sınırları dışındaki gayri sıhhî müesseseler ile umuma açık istirahat ve eğlence yerlerine ruhsat vermeye ve denetlemeye yetkilidir. Yangın güvenliği de ruhsat verme denetimi kapsamında değerlendirilir.

Kartal Otel AŞ bünyesindeki Grand Kartal Otel, başka bir şirket olan Grand Kartal Turizm Ticaret AŞ'ye kiralanınca, Bakanlıkça, belge sahibi değişikliği ve ana faaliyet konusundaki işletmeci değişikliği sebebiyle işyeri açma ve çalışma ruhsatı istenmiştir. İl Özel İdaresi, 2007 yılında Grand Kartal Otele işyeri açma ve çalışma ruhsatı vermiştir. O tarihte, Bolu Belediyesi İtfaiyesine müracaat edilerek işletme ruhsatı verilmesi için gerekli olan itfaiye raporu (yangına karşı yeterlilik belgesi) alınmış mıdır?
Ruhsat veren makam olan İl Özel İdaresinin, işyerlerinde aranacak genel koşullar arasında yer alan yangına karşı gerekli önlemlerin alındığını gösterir (esasen işletme belgesi dosyasından bulunması gereken) itfaiye raporunun olup olmadığını da araştırması gerekmektedir.

Yapı Sahibi, İşveren ve İşveren Temsilcisinin Sorumlulukları

“Binaların Yangından Korunması Hakkındaki yönetmeliğin”, 10. Kısım, 138 ila 167 maddelerinde, yangın güvenliğini sağlamak için “mevcut yapılarda”, yapılması gerekenler belirtilmiştir. “Mevcut Yapılar” için, yangın güvenlik önlemlerinin alınması, yönetmelik uyarınca, yatırımcı kuruluşlar, yapı sahipleri, İşveren ve temsilcilerinin sorumluluğundadır. Acil aydınlatma, yönlendirme, yangın algılama ve uyarı sistemlerinin bina sahibi/sorumlu müdürünün sorumluluğu altında standartlara göre sistemin gerektirdiği rutin kontrole, teste ve bakıma tabi tutulması gerekmektedir. Yangın önlemleri için kurulan bu sistemlerin işletilmesinden kaynaklanan eksiklik ve aksaklıklar varsa, bundan işveren ve temsilcileri sorumlu tutulmaktadır.

Müteahhit ve Yapımcı Firma Sorumlulukları

(Tesisi, yangına karşı güvenli hale getirmek için bir proje hazırlanmış ise) projenin eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde proje müellifleri, yapımın eksik veya hatalı olması veya standartlara uygun olmaması hâlinde ise müteahhit veya yapımcı firma sorumlu tutulmaktadır.

Yangın Güvenlik Raporu

2007 yılında, işyeri açma ve çalıştırma ruhsatı verilebilmesi için gerekli olan ve Bolu Belediyesi İtfaiye Müdürlüğünden alınan yangın güvenlik raporunun, otele nasıl verildiği tartışma konusudur. Nitekim, 12 Aralık 2024 tarihinde Otel yönetimi tarafından Bolu Belediyesine yapılan başvuru ile otelin birinci katında açılması istenilen 70 m2 kapalı alanı olan kafe restoran için talep edilen Yangın Güvenlik Raporu için Bolu İtfaiyesinin tarihinde tüm oteli kapsayacak şekilde yaptığı denetim sonrasında, işletmenin yangına karşı güvenli olmadığı tespit edilmiş ve Bolu Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü, 16 Aralık’ta şirkete, otelin yangın önlemleri açısından mevzuata uygun olmadığını belirten bir belge teslim etmiş ve otele yangın güvenliği uygunluk raporu vermemiştir. Bunun üzerine, otel yönetimi tarafından 24 Aralık 2024 tarihinde belediyeye, başvurunun iptali yönünde dilekçe verilmiş, Bolu itfaiyesi, geri çekme talebini kabul etmiştir. Oysa ki başvurunun işleme alınmaması, yangın tehlikesini ortadan kaldırmamıştır. “Binaların Yangından Korunması Hakkındaki yönetmelik” uyarınca, “yangın güvenlik sistemlerinin yaptırılmasının gerekli olduğu yapı sahibine yazılı olarak bildirildiği hâlde, yapı sahibi tarafından yaptırılmamış veya standartlara uygun yaptırılmamış ise, yapı sahibi sorumlu olur” hükmü yer almaktadır. (Bkz. madde 6, Görev Yetki ve Sorumluluklar). Bolu İtfaiye Müdürlüğünün, itfaiye raporu için kendisine başvurulması halinde denetim yapma yetkisi bulunduğu için, otel yönetiminin iptal talebini reddetmesi, yangın denetimi rapor sonucunu turizm işletme belgeli otelleri denetlemekten sorumlu olan Kültür ve Turizm Bakanlığına veya bu belgenin verileceği İdareye bildirmesi gerekirdi.

Otel Yönetimi tarafından dilekçenin yanlış verildiği, yeni açılacak olan kafe-restoran için olduğu belirtilmediği için 70 m2 genişliğindeki kafe-restoran alanının değil de tüm otelin denetlendiği anlaşılınca bu kez, burayı işletecek olan Mudurnu Enerji A.Ş. kanalıyla ikinci bir dilekçe daha verilmiştir. Kafe-restoranda yapılan denetim sonrasında, 02.01.2025 tarihinde Bolu İl Özel İdaresinin açılacak olan kafe-restorana işletme belgesi vermek için otel yönetiminden talep ettiği itfaiye raporu Bolu Belediyesi İtfaiye Müdürlüğü tarafından verilmiştir.

İtfaiye Personelinin Yetki ve Sorumluluğu

2012 yılında, “Binaların Yangından Korunması Hakkında Yönetmeliğin” 6.maddesi 4. fıkrasında yazılı olan “Projeler; ilgili belediye itfaiye birimlerinin uygun görüşü alındıktan sonra, ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır” şeklindeki cümle, Bakanlar Kurulunun 12/03/2012-2012/2958 kararı ile “Projeler; ruhsat vermeye yetkili merciler tarafından onaylanarak uygulanır” şeklinde değiştirilerek itfaiye birimlerinin görüşü alınır kısmı iptal edilmiştir.

Bu tarihten itibaren, ruhsat projelerinin onaylanması sırasında yangın projelerinin itfaiye elemanlarınca incelenmeyeceği ve iskân (yapı kullanım izni) verilmesi için gerekli olan yangın güvenlik raporunun (itfaiye raporu) istenmeyeceği karara bağlanmış, yangın projelerinin incelenmesi ve iskân kontrolleri konusunda ilçe belediyeleri yetkili kılınmış, yangın konusunda bilgi birikimi ve deneyimi olan itfaiye teşkilatı devre dışı bırakılmış, yetkileri elinden alınmıştır. Bu değişiklikten sonra, ruhsat vermeye yetkili mercilerden talep gelmesi durumunda, itfaiye teşkilatı tarafından itfaiye raporu tanzim edilmektedir.

Kültür ve Turizm Bakanlığı

Otel, Turizm İşletme Belgesi sahibi olduğu için, Kültür ve Turizm Bakanlığı tarafından da belirli aralıklarla denetlenmektedir. En son denetim, 15 Aralık 2024 tarihinde gerçekleştirilmiştir. Bakanlık tarafından yapılan denetimlerde, yangın güvenliğine ilişkin bir rapor ibraz edilmiş midir?

Diğer taraftan tesise, 2023 yılında teşvik verilmiştir. 2634 sayılı Turizm Teşvik Kanununun 30.ncu maddesinde, “belgeli yatırım ve işletmelerin niteliklerine ilişkin denetimleri ve işletmeleri sınıflandırma yetkisi Bakanlığa aittir. Bakanlık gerek görmesi durumunda, denetim yetkisini sınırlarını belirlemek kaydıyla valilik vasıtasıyla da kullanabilir” denilmektedir. Mevzuat uyarınca Vali, İl Özel İdaresinin başı ve tüzel kişiliğinin temsilcisidir. İl Özel İdaresi ise, mücavir alan dışında kalan bu tür turizm tesislerine işyeri açma ve çalışma ruhsatı veren resmi kurumdur. Bu tür tesislerde, Kültür ve Turizm Bakanlığının ve İl Özel İdaresinin yangın güvenliğinin uygunluğunun denetimi açısından müteselsil sorumluluğu vardır.
01.06.2019 tarih ve 30791 sayılı resmî gazetede yayınlanan, “Turizm Tesislerinin Niteliklerine İlişkin Yönetmeliğin” 1.nolu maddesinden anlaşılacağı üzere, Kültür ve Turizm Bakanlığı, turizm işletmesi belgesi, işyeri açma ve çalışma ruhsatı yerine geçen veya sonradan işyeri açma ve çalışma ruhsatı almış veya almamış tüm tesislerde, yangın önlemlerinin yeterli olmasını zorunlu kılmaktadır. Grand Kartal Otelde, Bakanlık tarafından belirli aralıklarla yapılan denetimlerde 2007 yılında, Bolu İtfaiyesinden alınan raporun uygunluğu sorgulanmış mıdır?

Turizm işletme belgeli bir otelin denetim ve kontrol yetkisi bakanlıktadır, belgenin devamı için engel bir durumun olup olmadığını belirli aralıklarla denetleyen bakanlıktır. Turizm işletme belgeli bir otelin Yangın güvenliği ile ilgili eksikleri varsa bu eksikleri tamamlatacak olan, müracaat ederek itfaiyeden rapor istemesi gereken bakanlıktır. Bu rapor belirli aralıklarla güncellenmez ve ibraz edilemezse, tesisin turizm işletme belgesini iptal edecek olan da bakanlıktır.

İşyerlerinde, sıkça yaşanan ve önüne bir türlü geçilemeyen iş cinayetleri sürekli gündemimizi meşgul ederken, Bolu Kartalkaya Grand Kartal Otelde yangın felaketi nedeniyle yaşananlar hepimizin adeta kanını dondurdu. "Tatil beldelerinde de mi güvende değiliz?" sorusu zihinlerimize takıldı.

Tatil gibi keyifli bir amaçla orada bulunan insanların yaşadıkları trajedi gerçekten çok acı vericiydi.

Tatil yapmayı planladığımız bir tesisi seçerken odaklandığımız konular genellikle tesisin sağladığı konfor, yemek kalitesi ve hizmet standardı gibi özellikler oluyor. Yangın güvenliği gibi teknik ve kritik bir konu ise çoğunlukla göz ardı ediliyor, çünkü bu tip turistik tesislerde yasal düzenlemelere uygun bir şekilde güvenlik önlemlerinin zaten alınmış olduğunu varsayıyoruz. Ancak, bu olay gibi trajik kazalar, ne yazık ki bu varsayımın her zaman doğru olmadığını acı bir şekilde ortaya koyuyor.

Tatilini en iyi şekilde geçirmek için hareket eden bir tatilcinin zihnini, kaygı, endişe, şüphe gibi olumsuz duyguların kurcalamasını bekleyemeyiz. Bu tesise tatilini geçirmeye gelenler de büyük olasılıkla, kalacakları oteli seçerken kendisinden önce bu tesiste kalanların yorumlarını okuyarak veya tanıdıklarının tavsiyeleri üzerinden seçimlerini yaptılar.

Turizm rezervasyon sitelerine göz attığımda, bu tesisle ilgili bilgiler paylaşılırken; "Panoramik dağ manzaralı ve ahşap döşemeli bu rahat kayak oteli, Köroğlu Dağları'na 12 km, Bolu'ya ise 38 km mesafededir. Ücretsiz park alan, kahvaltı, kablosuz bağlantı, oda servisi, havuz, spor merkezi ve daha bir çok imkandan bahsediliyordu." Ancak tesisin yangın, deprem ve buna benzer acil durumlara ne kadar hazırlıklı olduğundan hiç söz edilmiyordu maalesef."

Ayın karanlık yüzü gibi, buzdağının su altındaki kısmı gibi görünmez tehlike, gece yarısından sonra görünür oldu. İnsanlar panik içinde koridorlar boyunca kaçmaya çalıştı. Ancak, alevler yollarını kesmişti. Yangın alarmı çalmadı, çünkü yoktu. Yangın söndürücüler kullanılmadı, çünkü çalışmıyordu. Acil çıkış yolları bulunamadı, çünkü düşünülmemişti. O an, alınmayan her önlem, yapılmayan her denetim, canların kaybına dönüştü. 78 canın ardında bıraktığı hüzün, bitmeyen bir çığlık gibi yankılanıyor. Bu sessizlik, ihmallere göz yuman herkesin omuzlarında ağır bir yük olarak duruyor.

İhmaller zinciri, vurdumduymazlıklar, basiretsizlikler...
SONUÇ: Ayın karanlık yüzüyle yüzleştik!

Kimlikleri tespit edilebilenlerin naaşları ailelerine teslim edildi. Diğerleriyle ilgili kimlik tespit çalışmalarını yapılamadı.. Bununla ilgili olarak Adli Tıp Kurumunda kimlik, DNA tespit çalışmaları yapılıyor. 238 kişinin kaldığı tespit edilen otelde, tatil sebebi ile çocuk sayısı çok fazlaydı. Türkiye'yi kahreden otel yangınında tablo gerçekten çok ağır.

SORUMLULAR, SORUMLULUKLARINI YERİNE GETİRSEYDİ, BU FELAKET YAŞANMAZDI !

Devletin ve Kamu Kuruluşlarının Sorumlulukları:

1. Tüm konaklama tesisleri için ulusal ve uluslararası standartlara uygun yangın güvenliği yönetmeliklerinin oluşturmak ve uygulanmasını sağlamak,

2. İş Sağlığı ve Güvenliği Mevzuatının uygulanmasını sağlamak,

3. Tesisleri periyodik olarak denetlenmesini ve bu denetimlerin bağımsız ve tarafsız kuruluşlarca yapılmasını sağlamak,

4. Denetim sırasında eksiklikler tespit edildiğinde ciddi yaptırımlar ve gerekirse kapatma kararları almak.

İşverenin (Tesis Yönetimi) Sorumlulukları:

1. Yangın ve İş Sağlığı ve Güvenliği ile ilgili mevzuata uyumlu çalışmak,

2. Yangın alarm, yangın söndürme, tahliye/kaçış sistemlerini kurmak, bakımlarını yaparak, çalışır halde tutmak,

3. Eğitim ve Farkındalık: tesis personeline, yangın güvenliği, yangın söndürme ekipmanlarının kullanımı, yangın riskleri, alınacak önlemler ve acil durum planları konusunda düzenli eğitimler vermek,

4. Tesislerin acil durum planlarının hazırlamak, tatbikatlar düzenleyerek bu planların düzenli olarak test edilmesi, varsa eksiklik ve aksaklıkların giderilmesini sağlamak,

5. Tesiste kalan misafirlere, yangın, deprem gibi acil durumlarda nasıl hareket edileceği konusunda genel bir bilgilendirme yapmak,

6. Tesisteki mekanik ve elektrik sistemlerinin, araç ve donanımların düzenli olarak bakımlarını yapmak,